ดูแลตนเองหลังคลอดภายในเดือนแรก

แม่หลังคลอดเป็นคนปกติที่เพิ่งผ่านการคลอด ไม่ถือว่าเป็นผู้ป่วยหรือคนไข้ แต่มีการเปลี่ยนแปลงทางด้านร่างกาย จิตใจ และความเป็นอยู่ในบ้าน โดยเปลี่ยนสถานภาพทางสังคมเป็นคุณแม่อย่างเต็มตัว มีหน้าที่ดูแลเลี้ยงลูกน้อย แม่ต้องการการเอาใจใส่จากคนรอบข้างเพิ่มขึ้น

          ระยะพักฟื้นหลังคลอดใน 6 สัปดาห์ เป็นช่วงที่ร่างกายจะกลับคืนสู่สภาพปกติ สิ่งที่ควรทำ คือ

          1. พักผ่อนเพิ่มขึ้น จากการเสียพลังในการคลอดและการดูแลลูกน้อย

          2. เคลื่อนไหวร่างกายเพิ่มขึ้น เพราะการขยับตัวของกล้ามเนื้อจะทำให้แผลและฝีเย็บหายได้เร็วขึ้น ไม่ต้องกลัวแผลแตก แผลแยก ช่วงแรกที่คุณแม่ที่เสียเลือดจากการคลอดอาจจะลุกขึ้นแล้วหน้ามืดเป็นลม ก็ขอให้ลุกขึ้นยืนสักพักหนึ่งแล้วจึงเดินต่อ ขึ้นลงบันไดได้ตามปกติ แม้จะผ่าตัดคลอดก็สามารถขึ้นลงบันไดบ้านได้ คลอดครบ 1 เดือน ก็สามารถขับรถได้

          3. การบริหารร่างกายหลังคลอด สามารถทำกายบริหารเพื่อให้ร่างกายกลับคืนสู่สภาพปกติเหมือนก่อนตั้งครรภ์โดยเร็วที่สุด จะทำให้ร่างกายแข็งแรง ผนังหน้าท้องรวมทั้งผนังช่องคลอดที่ผ่านการคลอดและเย็บซ่อมแผลเรียบร้อย ไม่หย่อนยาน ในรายที่ผ่าตัดคลอดก็ควรรอให้ครบสัก 20 วัน หรือ 3 สัปดาห์ขึ้นไป แล้วเริ่มทำการบริหารร่างกายได้ คุณแม่ควรบริหารร่างกายครั้งละอย่างน้อย 15 นาที วันละ 2 ครั้ง เช้า เย็น

          การอยู่ไฟ และวางกระเป๋าน้ำร้อนที่หน้าท้องเพื่อให้ท้องยุบ นั้นไม่มีความจำเป็น ถ้าวางร้อนมากจะทำให้ผนังหน้าท้องไหม้เกรียมหน้าท้องหย่อน การออกกำลังกายและบริหารร่างกายหลังคลอดจะช่วยลดหน้าท้องได้ดี และมดลูกกลับคืนสู่สภาพเดิมได้ดี

          4. การดูแลฝีเย็บ และแผลผ่าตัด ทำความสะอาดแผลโดยล้างด้วยน้ำต้มสุกอุ่น ๆ และสบู่ ไม่ต้องใช้น้ำยาล้างแผลเป็นพิเศษแต่อย่างใด และไม่ควรสวนล้างช่องคลอด เสร็จแล้วใช้ผ้าสะอาดซับให้แห้ง แผลจะติดกันในเวลาไม่นาน แผลผ่าตัด 6 – 7 วัน ก็ถูกน้ำได้ ไม่ต้องปิดแผลหรือทำแผลแต่อย่างใด ผ้าอนามัยจะต้องหมั่นเปลี่ยนบ่อย ๆ ถ้ามีเลือดชุ่ม เพื่อให้สะอาดอยู่เสมอ อย่าให้หมักหมม หรือมีกลิ่นเหม็น เพราะอาจจะทำให้แผลฝีเย็บอักเสบได้

          ผ้าอนามัยจะต้องหมั่นเปลี่ยนบ่อย ๆ ถ้ามีเลือดชุ่ม เพื่อให้สะอาดอยู่เสมอ อย่าให้หมักหมม หรือมีกลิ่น เหม็น เพราะอาจจะทำให้แผลฝีเย็บอักเสบได้ สำหรับเลือดที่ออกจากช่องคลอดหลังคลอดที่เรียกว่าน้ำคาวปลานั้นวันแรก ๆ จะมีสีแดง ต่อมาจะค่อย ๆ จางลงไป และหมดไปใน 3 – 4 สัปดาห์

          5. ยาที่จำเป็นสำหรับแม่หลังคลอดก็คือ ธาตุเหล็ก กินเหมือนเดิมในช่วงที่ตั้งครรภ์ ถ้าเสียเลือดมากกว่าปกติหรือตกเลือดจะต้องได้รับธาตุเหล็กมากขึ้น สำหรับยาแก้ปวดใช้ยาพาราเซตามอล ยาแก้อักเสบจะได้เฉพาะกรณีที่แพทย์เห็นสมควร ยาแก้อักเสบไม่ช่วยให้แผลจะหายเร็วขึ้น ยาดองที่มีแอลกอฮอล์ไม่ควรรับประทาน เพราะจะไปทำลายเซลล์ของตับทำให้หน้าที่ของตับเสื่อมลงได้ง่าย และแอลกอฮอล์ยังออกมาทางน้ำนม ซึ่งอาจจะเกิดอันตรายต่อลูกน้อย

          6. อาหาร ควรย่อยง่าย รสไม่จัด มีกากมาก เพื่อลดอาการท้องผูก ครบ 5หมู่ อาหารพวกไขมันและคาร์โบไฮเดรต ได้แก่ แป้ง ข้าว และน้ำตาล ควรกินให้น้อยลง หลังคลอด 6 สัปดาห์ คุณแม่ควรมีน้ำหนักเพิ่มจากเดิมก่อนตั้งครรภ์ได้ 2 – 3 กิโลกรัม

          7. เพศสัมพันธ์หลังคลอด ครบ 1 เดือนหลังคลอดสามารถร่วมเพศได้และอาจจะเกิดการตั้งครรภ์ต่อไปได้ เนื่องจากการที่ลูกกินนมแม่ จะมีไข่ตกเร็วขึ้น จึงควรคุมกำเนิดไว้ก่อน

          8. อาการผิดปกติหลังคลอดที่ต้องพบหมอก่อนวันนัดตรวจ ได้แก่ ไข้ เต้านมอักเสบเป็นไตแข็ง เจ็บแผลฝีเย็บมากหรือพบว่าแผลบวมแดงหรือมีหนอง น้ำคาวปลามีกลิ่นเหม็น เลือดออกมาก ปัสสาวะแสบขัด ปวดท้องมาก เป็นต้น